महाराष्ट्राच्या पहिल्या स्त्री शिक्षिका...सावित्रीबाई फुले

 3 जानेवारी...

सावित्रीबाई फुले

यांचा जन्म दिवस...

सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म 3 जानेवारी 1831 रोजी महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील नायगाव या गावी झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव खंडोजी नेवसे आणि आईचे नाव लक्ष्मीबाई होते. 1840 मध्ये वयाच्या अवघ्या नऊव्या वर्षी त्यांचे बारा वर्षांच्या ज्योतिबा फुले यांच्याशी लग्न झाले.

 

स्वयंशिक्षित आणि महिला-शिक्षण मोहीम सुरु केली. महात्मा ज्योतिबा फुले स्वत: एक महान विचारवंत, कार्यकर्ते, समाजसुधारक, लेखक, तत्वज्ञ, संपादक आणि क्रांतिकारक होते. सावित्रीबाई या शिक्षित नव्हत्या. लग्नानंतर ज्योतीबांनी त्यांना लिहायला, वाचायला शिकवले. त्यावेळी मुलींची अवस्था अत्यंत दयनीय होती आणि त्यांना वाचन-लेखन करण्यासही परवानगी नव्हती. ही पद्धत मोडण्यासाठी ज्योतिबा आणि सावित्रीबाई यांनी 1848 मध्ये मुलींसाठी शाळा स्थापन केली. भारतात मुलींसाठी सुरु होणारी ही पहिली महिला शाळा होती.

 

समाजाचा निषेध...

स्वत: सावित्रीबाई फुले मुलींना शिकवण्यासाठी या शाळेत जात असत. पण हे इतके सोपे नव्हते. त्यांना लोकांच्या कडक विरोधाचा सामना करावा लागला. त्यांनी केवळ लोकांकडून होणार अपमान सहन केले नाही तर लोकांनी फेकलेल्या दगडांचा फटका ही सहन करावा लागला. सावित्रीबाई शाळेत जात असताना स्त्री शिक्षणाचे विरोधी, कचरा, गाळ आणि शेणच नव्हे तर मानवी मलदेखील त्यांच्यावर टाकत असत. यामुळे सावित्रीबाईचे कपडे खूप घाणेरडे व्हायचे, म्हणून त्या आणखी एक साडी आपल्याबरोबर आणायच्या आणि शाळेत आल्यावर ती बदलत असे. इतके असूनही त्यांनी हार मानली नाही आणि महिलांचे शिक्षण, सामाजिक कार्य आणि सामाजिक उत्थान यांचे कार्य चालूच ठेवले.

 

महिलांच्या शिक्षणासह विधवांची दुर्दैवी परिस्थिती पाहता त्यांनी विधवा पुनर्विवाह सुरू केले आणि 1854 मध्ये विधवांसाठी आश्रम बांधले. स्त्री-बालहत्या रोखण्यासाठी त्यांनी नवजात मुलांसाठी एक आश्रमही उघडला. आज देशात स्त्री भ्रूणहत्येचा वाढता कल पाहता त्या काळात स्त्री-बालहत्याच्या समस्येवर लक्ष केंद्रित करणे आणि ते थांबवण्याचा प्रयत्न करणे किती महत्त्वाचे होते, हे समजून येते.

 

विधवांची अवस्था सुधारण्यासाठी तसेच विधवांची सती प्रथा...

रोखण्यासाठी, पुनर्विवाह साठी प्रोत्साहन देण्यासाठी त्यांनी बरेच प्रयत्न केले. सावित्रीबाई फुले यांनी पतीसमवेत काशिबाई नावाच्या गरोदर विधवा महिलेला आत्महत्या करण्यापासून रोखलेच नाही तर तिला आपल्या घरीच ठेवले आणि तिची काळजी घेतली आणि वेळेवर तिची प्रसुती केली. नंतर त्यांनी तिचा मुलगा यशवंत यांना दत्तक म्हणून घेतले आणि त्याला चांगले शिक्षण दिले जो नंतर एक प्रसिद्ध डॉक्टर बनला.

 

दलित उत्थानात अविश्वसनीय योगदान सावित्रीबाई फुले यांनी मागे वळून पाहिले नाही. त्यांच्या जीवनकाळात त्यांनी पुण्यातच 18 महिला शाळा उघडल्या.1854 वर्षी ज्योतिबा आणि सावित्रीबाई फुले यांनी अनाथआश्रम उघडले, एका व्यक्तीद्वारे भारतात सुरु होणारे हे पहिले अनाथआश्रम होते.

 

यासह, अवांछित गर्भधारणेमुळे होणारे बालहत्या रोखण्यासाठी त्यांनी बालहत्या प्रतिबंधक गृह ही उभारले. त्यांच्या समाजोत्थान कार्यात काम करीत ज्योतिबा यांनी आपल्या अनुयायांसह 24 सप्टेंबर 1873 रोजी सत्यशोधक समाज नावाची संस्था स्थापन केली. ज्योतिबा हे स्वतः अध्यक्ष होते आणि सावित्रीबाई फुले महिला विभागाच्या प्रमुख होत्या. या संस्थेचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे शूद्र आणि अत्यंत शूद्रांना उच्च जातीच्या शोषणापासून मुक्त करणे.

 

ज्योतीबांच्या कार्यात सावित्रीबाईंनीही मोलाचे योगदान दिले. ज्योतिबा फुले यांनी आयुष्यभर निम्न जाती, महिला आणि दलित यांच्या उद्धारासाठी काम केले. या कामात त्यांची पत्नी सावित्रीबाई फुले यांचे योगदान अनन्य आहे. अगदी कधीकधी स्वत: ज्योतीबा फुले स्वतः पत्नी सावित्रीबाई फुले यांचे मार्गदर्शन घेत असत.

काव्यफुले हा सावित्रीबाई यांचा काव्यसंग्रह आहे. सावित्रीबाईंच्या या पुस्तकाच्या मुखपृष्ठावर शंकर पार्वतीचे चित्रही आहे. त्याच्या प्रारंभी लिहिले आहे की,

शिव तुझे जपू दे स्तोत्र

प्रेम भावे गातसे मी

विश्वंभरा तू महेशा

सदभावे तुला वंदी

ज्याच्यामुळे या जगाची निर्मिती झाली आहे, जो त्रैलोक्याला आपल्या बळावर सांभाळू शकतो. त्या शंकराकडे मी वर मागते की त्याने माझ्या जिव्हेवर बसून काव्यरचना करून घ्यावी.

सावित्रीबाईंनी शाळेला *सरस्वतीचा दरबार* असा उल्लेख केला आहे. त्या लिहितात की,

सरस्वतीचा दरबार

खुला जाहला पाहू चला

शाळेमधुनी शिकूनी घेऊ

ज्ञान मिळवू चला ग चला

सरस्वतीच्या या दरबारात

शिक्षण घेणे जाऊ चला

विद्यादेवीस प्रसन्न करुनी

वर मागू तिजला चला

शिक्षणाची महती गाताना सावित्रीबाई म्हणतात...

विद्या हे धन आहे रे,

श्रेष्ठ साऱ्या धनाहून...

तिचा साठा ज्यापाशी,

तो ज्ञानी मानिती जन...

सावित्रीबाई फुले मृत्यू...

28 नोव्हेंबर 1890 रोजी महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या निधनानंतर, त्यांच्या अनुयायांसह सावित्रीबाई फुले यांनी पती महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या सामाजिक कार्याची अपूर्ण कामे पूर्ण करुन सत्य शोधक समाज दूरदूरपर्यंत पसरविला.1897 मध्ये पुण्यात एक भयानक प्लेग ची साथ पसरली . प्लेगच्या रूग्णांची सेवा करत असताना सावित्रीबाई फुले स्वत: देखील प्लेगच्या बळी पडल्या आणि 10 मार्च 1897 रोजी त्यांचे निधन झाले.

त्यावेळी ही सर्व कामे करणे इतके सोपे नव्हते जितके ते आज वाटते. समाजातील अनेक अडचणी व तीव्र विरोध असूनही, महिलांचे जीवनमान आणि शिक्षण सुधारण्यासाठी व रूढीवादी प्रथा सुधारण्याच्या महत्त्वपूर्ण योगदानाबद्दल देश नेहमी सावित्रीबाई फुले यांचे ऋणी आहे.

 

देवाला सोडलेल्या महिला, देवदासी झाल्या...

खंडोबाला पुजणाऱ्या महिला, मुरळ्या झाल्या...

भोंदुबाबांना पुजणाऱ्या भक्तमहिला बर्बाद झाल्या...

पण 1848 ला सावित्रीनं मुलींना शिक्षण दिल अन् तिला वंदन करणाऱ्या महिला

 

इंजिनीअर, डाॅक्टर, वकिल, शिक्षिका, मुख्याध्यापिका, पोलिस, सदस्य, सरपंच, ग्रामसेविका नगरसेविका नगराध्यक्ष महापौर, कलेक्टर, मंञी, मुख्यमंत्री, प्रधानमंत्री, राष्ट्रपती झाल्या...

भारतीय स्त्रिया कधीच तिचे ऋण फेडू शकत नाहीत.

आज तिचा जन्मदिवस स्त्री-मुक्तीदिन म्हणून साजरा केला जातो...

स्त्री शिक्षणाचा पाया रचणार्‍या,

अनंत अडचणींवर मात करत मुलींसाठी पहिली शाळा सुरु करणार्‍या

पहिल्या शिक्षिका...

सावित्रीबाई फुले...

महिलांच्या सबलीकरणासाठी

त्यांना शिक्षणाची दारे खुली करणारे

वंदनीय व्यक्तिमत्तव...

सावित्रीबाई फुले...

शिक्षणापासून वंचित असलेल्या

स्त्रियांसाठी समाजात शिक्षणाची ज्योत पेटवणार्‍या क्रांतीज्योती...

सावित्रीबाई फुले...

विद्येची देवता

स्त्रियांना शिक्षणाचा

अधिकार प्राप्त करून देणाऱ्या..

पहिला मुख्याध्यापिका,

स्त्रियांचा अभिमान,

स्वाभिमान जागृत

करणाऱ्या महाराष्ट्राच्या पहिल्या स्त्री शिक्षिका...

सावित्रीबाई फुले

ज्ञानज्योती.. क्रांतिज्योती.." सावित्रीबाई फुले " यांच्या जयंती निमित्त त्यांना विनम्र अभिवादन..!🙏🌹