फातिमा शेख: मुलींसाठी शाळा उघडणारी पहिली भारतीय महिला शिक्षिका आणि समाजसुधारक : मराठी मुसलमान लेख ०५

Spessiol Report : Marathi Musalman

फातिमा शेख यांचा जन्म 9 जानेवारी 1831 रोजी पुण्यात झाला. फातिमा शेख या पहिल्या भारतीय महिला शिक्षिका आणि सामाजिक कार्यकर्त्या होत्या.

जेव्हा ज्योतिराव आणि सावित्रीबाई फुले यांना ज्योतिरावांच्या वडिलांनी त्यांचे वडिलोपार्जित घर सोडण्यास सांगितले कारण त्यांना ज्योतिराव आणि सावित्रीबाईंच्या सुधारणेच्या अजेंड्यापासून सामाजिक बहिष्काराची भीती वाटते. अशा वेळी फातिमा शेख आणि तिचा भाऊ उस्मान शेख यांनी ज्योतिराव आणि सावित्रीबाई फुले यांच्यासाठी घराचे दरवाजे उघडून त्यांना आश्रय दिला. ही तीच इमारत होती ज्यामध्ये मुलींची शाळा सुरू होती.

फातिमा शेख आणि सावित्रीबाई फुले यांनी 1848 मध्ये स्वदेशी ग्रंथालयाची स्थापना केली, ही भारतातील मुलींसाठीची पहिली शाळा आहे. येथे सावित्रीबाई फुले आणि फातिमा शेख यांनी वर्ग आणि लिंगाच्या आधारावर शिक्षणापासून वंचित दलित आणि मुस्लिम महिला आणि मुलांना शिकवले.

खालच्या जातीत जन्मलेल्या लोकांना शैक्षणिक संधी उपलब्ध करून देण्याचे हे प्रयत्न सत्यशोधक सामाजिक आंदोलन म्हणून ओळखले जाऊ लागले. समानतेच्या या चळवळीची आजीवन कार्यकर्ती म्हणून, फातिमा शेख यांनी घरोघरी जाऊन दलित आणि अल्पसंख्याकांमधील लोकांना जातिव्यवस्थेच्या कठोरतेतून शिकण्यासाठी आणि त्यातून सुटण्यासाठी स्वदेशी ग्रंथालयात आमंत्रित केले. १८५६ मध्ये सावित्रीबाई फुले आजारी पडल्या तेव्हाही फातिमा शेख यांनीच मुलांना शिकवले.

ज्योतिराव आणि सावित्रीबाई फुले यांच्या योगदानाची इतिहासात नोंद आहे आणि त्यांना तो मान मिळाला आहे पण सुरुवातीच्या लढ्यात त्यांच्या सहयोगी असलेल्या फातिमा शेख यांना भारतातील आणि मुस्लिमांनी ऐतिहासिकदृष्ट्या दुर्लक्षित केले आहे.